HÀNH TRÌNH ĐI TÌM… LÁ DIÊU BÔNGSài Gòn, Kỷ niệm ngày mất của thi sĩ Hoàng Cầm, 5/2010.
Bầu trời văn học của nước nhà – trong khoảng thời gian gần đây đã chứng kiến bao mất mát đến đau đớn khi những nghệ sĩ tài hoa – lần lượt về cuối trời bỏ lại sau lưng cuộc đời dâu bể. Gần đây nhất là thi sĩ Hữu Loan, ông đã về với đất mẹ khép lại những ngày dài đằng đẵng đến cả 50 năm nhọc nhằn thể xác lẫn tinh thần, để lại những khắc khoải tâm hồn dằng dặc theo suốt cuộc đời mình bấy lâu nay. Và bây giờ là hồn thơ Hoàng Cầm – tác giả của bài thơ
Bên kia sông Đuống cũng đã vĩnh viễn về bên kia thế giới để lại nơi nhân thế mối tình lá diêu bông ai oán, sầu thương đến não lòng vào lúc 6 giờ 30 phút sáng ngày 6/5/2010, tại bệnh viện Hữu nghị Việt Xô (Hà Nội) giữa không gian mênh mông của đất trời cùng với cái nắng oi ả, chói chang tháng 5 nơi Sài thành náo nhiệt, phồn hoa. Đưa tiễn ông, ta nghe làn điệu dân ca mượt mà, đằm thắm nhưng ngôn từ và ý nghĩa của nó lại leo lét, hằn lên một lời thương trách:
Lời ru buồn nghe mênh mang mênh mang, sau lũy tre làng khiến lòng tôi xôn xao. Ngày lấy chồng em đi qua con đê, con đê mòn lối cò về, có chú bướm vàng bay theo em. Bướm vàng đã đậu cây mù u rồi, lấy chồng sớm làm gì để lời ru thêm buồn. Ru em thời con gái kiêu sa, em đố ai tìm được lá diêu bông em xin lấy làm chồng. Ru em thời thiếu nữ xa xôi, mình tôi lang thang muôn nơi, đi tìm lá diêu bông cho em tôi. Ru em thời con gái hay quên, thương em tôi tìm được lá diêu bông, sao em nỡ vội lấy chồng…. Hoàng Cầm đối với tôi không phải là một thi sĩ xa lạ, mà ông thật gần gũi, gần gũi như chính con sông Đuống quê hương hiền hòa chảy mãi trong lòng dân tộc. Ông đến với tôi từ tấm bé (cũng giống như Hữu Loan) bằng giai điệu trữ tình đằm thắm
Lá Diêu Bông (Trần Tiến) phổ từ bài thơ cùng tên
Lá Diêu Bông, và lớn lên theo thời gian là những kịch thơ
Kiều Loan, kịch thơ
Hận Nam Quan, tập thơ
Mưa thuận thành… và đặc biệt hơn, bài thơ
Bên kia sông Đuống – như một nỗi đau đi vào tâm hồn riêng tôi cũng như của bao thế hệ học trò, bao thế hệ yêu thích văn chương ông.
Hoàng cầm sinh năm 1922, tên thật là Bùi Tằng Việt. Ông chào đời khi tiết trời hãy còn xuân và miền quê Kinh Bắc vẫn còn tưng bừng, nhộn nhịp trong những lễ hội đón chào năm mới. Mẹ của ông –
một cô hàng xén răng đen, cười như mùa thu toả nắng, và bố – một ông thầy lang vườn bốc thuốc hay có tiếng. Có lẽ họ không bao giờ nghĩ rằng sau này – đứa con trai được đặt tên Bùi Tằng Việt ấy, lại có duyên với làng quê, có nợ với thi ca, đã đưa làng quê của cậu lên một tầng cấp mới với hơi thở đằm sâu về văn hoá, tâm hồn Kinh Bắc mà chỉ những ai thật sự gắn bó với nơi ấy mới có thể viết nên.
Bùi Tằng Việt lấy bút danh Hoàng Cầm, tên một vị thuốc đắng trong các vị thuốc bắc. Ông chọn tên vị thuốc đắng cho mình như một ám ảnh, một linh cảm của tâm hồn thi sĩ bẩm sinh quá nhạy cảm hay chính định mệnh khắc nghiệt đã chọn sự cay đắng mang đến cho số phận ông ? Điều đó có lẽ chỉ mình ông biết, nhưng chứng kiến những gì đã đi qua cuộc đời ông ta có thể phần nào giải mã những bí ẩn ấy.
Thuở thiếu thời, ông học tiểu học, trung học ở Bắc Giang và Bắc Ninh. Năm 1940, ông đỗ tú tài toàn phần và bước vào nghề văn, dịch sách cho
Tân dân xã của Vũ Đình Long. Văn chương, trong đó, kịch nghệ và thi ca, với ông dường như là một duyên nghiệp, một duyên trời định. Và mảnh đất Kinh Bắc tài hoa làng nghề, tài hoa các làng quan họ như có sứ mệnh tạo nên một thi nhân –
một cây đàn thơ lóng lánh muôn điệu. Những cái mốc trong cuộc đời nghệ thuật của Hoàng Cầm tưởng có lẽ rất suôn sẻ và đầy may mắn như thế. Nhưng nghệ thuật bao giờ cũng là con đường gập ghềnh nhiều chông gai, không chỉ tóm gọn trong mấy dòng, nhất là “sự kiện” 1958, khi Hoàng Cầm “uống” phải “vị thuốc đắng” của đời thơ mình: Vừa được cử vào Ban giám đốc Nhà xuất bản Hội Nhà văn một năm, nhà thơ rơi vào “vụ án” chống
Nhân văn giai phẩm cùng với Nguyễn Hữu Đang, Lê Đạt, Phan Khôi, Trần Dần, Văn Cao, Hữu Loan… ông phải rút khỏi Hội Nhà văn. Từ đấy, cuộc đời văn chương của ông đã mở sang một hướng khác, lặng lẽ hơn, trầm tĩnh hơn, không quan tâm đến chính trị, xã hội nhiều nữa. Và cũng chính lúc cô đơn cùng cực ấy, miền Kinh Bắc đã thực sự mở cánh cửa đón ông vào lòng như đón một đứa con tha nhân nhiều nặng nợ.
Nhưng ẩn dật trong thi ca, lấy thi ca làm mái chắn che chở cho sự bình yên của tâm hồn, và con tim không ngừng náo động bồn chồn vì yêu. Đời ông sống được là bởi chữ yêu: Yêu nước – yêu người – yêu đời dù không ít cay đắng và bi kịch số phận cá nhân. Ông vẫn tiếp tục thai nghén, sáng tác trong âm thầm lặng lẽ, trong bóng tối của số phận bất ngờ... Bởi những người vợ của ông – như Tuyết Khanh, như Hoàng Yến dẫu mặn nồng hương lửa, cũng đã lặng lẽ bỏ ông ra đi, về nơi cuối trời. Cho đến năm 75 tuổi, cái chữ yêu thấm đẫm cuộc đời ông như được kết tinh nhất, ngọt ngào nhất, đằm thắm nhất, ở tập
Thơ Hoàng Cầm – 99 tình khúc. Còn sự bình yên với nhân thế, phải gần 40 năm sau mới đem đến cho con tim người nghệ sĩ tài hoa. Đầu năm 2007, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật do Chủ tịch nước ký quyết định tặng riêng.
Thơ Hoàng Cầm mượt mà như một điệu dân ca, lại có sự tha thiết, quyến rũ, bồng bềnh và cũng lắm lúc hồn nhiên, dân dã của hát xoan, hát ghẹo, lại có cả sự khó cắt nghĩa rõ ràng của một tâm thức luôn hướng về những gì tưởng như là mộng ảo. Trong tài sản thơ phú giầu có của ông, Hoàng Cầm có rất nhiều tác phẩm, ngay cả khi chưa công bố, đã được “ngôn truyền” trong công chúng. Và khi cất tiếng hoan ca, nó đủ sức lay động tới con tim mọi giai tầng.
Lá Diêu bông là một bài thơ có số phận hạnh phúc như thế, cho dù nó nói về nỗi bất hạnh – hay hạnh phúc ảo của kiếp người. Nói về đời thơ Hoàng Cầm, không thể không nhắc đến những mối tình lạ lùng nhất trong thơ ông. Tuy không còn sức khoẻ, mà ông vẫn hóm hỉnh và háo hứng lắm khi đến cái thuở ban đầu lưu luyến, lúc ông mới bước chân vào văn chương, trường tình, trường đời, và những cố sự đã xảy ra trong đời mình đầy run rủi. Ông mơ màng như một cậu bé mười hai tuổi năm nào, lũn cũn theo bước chân của cô gái Kinh Bắc, mê cô như điếu đổ. Có lẽ, đấy là mối tình đầu đời của Hoàng Cầm, là giấc mơ ngọt ngào nhưng cũng là vị thuốc đắng khác trong đời khi ông choàng tỉnh giấc, mà dư âm của nó là những vần thơ kỳ lạ.
Hoàng Cầm đã viết
Váy Đình Bảng buông chùng cửa võng để phác hoạ hình ảnh điạ phương với bóng dáng trang phục diễm kiều của người gái quê năm Hoàng Cầm lên 8 tuổi, từ tỉnh ở trọ học, trở về thăm nhà gặp người con gái 16 tuổi – tên Vinh – yêu kiều trong chiếc váy bước vào hàng xén của thân mẫu Hoàng Cầm. Cậu bé 8 tuổi quá lãng mạn đã bị “tiếng sét ái tình” ngay tức khắc. Tiếng sét ấy đã đi sâu vào trái tim để gần 70 năm sau Hoàng Cầm tâm sự:
…Chị ấy tên là Vinh, bố mất sớm, nhà rất nghèo, chị ở cùng mẹ và một đứa em lên 5 tuổi. Họ cất một gian nhà ở phố để bán hàng kiếm ăn… Trước mắt tôi, Chị hiện ra rực rỡ như một thiên thần. Ngay lập tức, hồn tôi như bị chiếm đoạt đến đau điếng. Kể từ giây phút định mệnh ấy, tôi mê man chị chẳng còn biết trời đất, ất giáp, quên cả đến học hành, sách vở, suốt ngày chỉ ngong ngóng sang bên kia đường số 1, xe xế nhà tôi khoảng 20 mét, nơi thiên thần cuả tôi ngồi bán quán nghèo, phố nhỏ điù hiu, tỉnh nhỏ. Trong một buổi tối thanh niên, trai gái ở làng tụ họp nhau hát đối, chị vịn lấy vai tôi mà hát. Rồi chị bảo bọn trẻ chúng tôi: Đứa nào tìm được lá diêu bông, ta sẽ gọi là chồng.
Nghe thấy thế, mặt tôi đỏ lên. Rồi một hôm nắng vàng giời lạnh, buổi chiều tha thẩn ra sân, tôi thấy chị đi ra phía cánh đồng liền cũng đi theo. Giữa đồng, chị một mình mê mải vạch từng cái lá, cành cây như đang tìm cái gì đó. Tôi liền hỏi: Chị Vinh ơi chị tìm cái gì đấy ?
Chị nhìn tôi đáp lời: Ờ chị đi tìm cái lá… (chị nói tên một cái lá gì như là lá thuốc).
Tôi phải lòng chị, cứ thế giăng mắc tơ tình quanh chị suốt 4 năm trời, đến năm tôi 12 tuổi thì chị đi lấy chồng. Người con gái đó biết được mối tình si cuả cậu bé học trò. Thế nhưng
Chị vẫn dứt áo ra đi – đi lấy chồng. Tôi mất tăm chị, đầu non cuối bể tôi đi tìm, không thấy biền biệt tăm cá bóng chim… Hai mươi lăm năm sau, năm 1954, sau khi trở về Hà Nội mấy năm, một đêm trong chính căn nhà này (43 phố Lý Quốc Sư), tôi trằn trọc không sao ngủ được. Độ 2, 3 giờ sáng, giữa thinh lặng như thế, chợt tôi nghe cất lên một giọng đọc rất thong thả, rõ ràng: Váy Đình Bảng buông chùng cửa võng…. Bài thơ Lá diêu bông ra đời như thế. Nó là những kỷ niệm ăn sâu trong mình rồi bật ra thành thơ, khiến những lúc say sưa viết lại kỷ niệm đó, tôi cứ tưởng có ai đang đọc cho mình chép.
Bài thơ thoạt tưởng chỉ là kể về câu chuyện tình liêu trai bất thành, mà thực ra nó là khúc ca xót xa, khóc cho người mình yêu chứ không phải là than thân trách phận. Nó triết lý về hành trình tìm kiếm hạnh phúc đời người. Và nó nói hộ nỗi lòng khát khao. Ai đọc, cũng thấy mình trong đó... Hạnh phúc chỉ là ảo. Nhưng người ta vẫn không ngừng kiếm tìm... Vì khát vọng vẫn mạnh hơn ảo vọng. Đó là cái lẽ, bài thơ
Lá Diêu Bông luôn được mọi lớp người yêu thích, nhập tâm suốt hơn nửa thế kỷ qua.
Khi được hỏi ở tuổi “xưa nay hiếm”, ông có thể tự hào mà “tổng kết” bao nhiêu “lá diêu bông” đã đi qua đời mình ? Hoàng Cầm cười – nụ cười hiền hậu của một ông lão đã trải qua bao giông bão, trầm luân của cuộc đời. Ông bảo:
Không đếm được. Nếu đếm và kể ra thì liên quan đến đời tư của rất nhiều người. Trong đời tư, tôi yêu nhiều người và cũng có nhiều người yêu tôi. Nhưng không phải mối tình nào cũng suôn sẻ, trọn vẹn. Có rất nhiều thất vọng và thất bại. Tôi là một người rất quý trọng tình yêu, không yêu đương bừa bãi để thoả mãn nhu cầu. Đã gọi là tình yêu thì người đàn bà mình yêu phải hướng thiện với những gì đẹp đẽ nhất. Khi thực tế ngược lại với mơ ước, tôi thất vọng và thành ra tan vỡ. Mà càng như thế, càng yêu nhiều, tình yêu càng được nhân lên. Như vậy, cả cuộc đời mình ông đã sống thủy chung, trọn vẹn với tình yêu và tình yêu – đối với ông là một cái gì đó đẹp, thiêng liêng và kiêu sa.
Xin cầu chúc cho hương hồn thi sĩ được an nghỉ thanh thản nơi tây phương cực lạc bằng những nén hương trầm phảng phất bay.
Nhật Bình Nguyễn Như Bình
Trang Chính 
Publications 
Tìm kiếm 
Đăng ký 
Đăng Nhập 
by chinh nguyen Today at 7:15 am
Calendar
Tiêu đề: HÀNH TRÌNH ĐI TÌM… LÁ DIÊU BÔNG