Nguyên Tắc Họa Thơ Đường

Tổng số bài gửi : 221 Join date : 01/01/2010

Các Nguyên Tắc Trong Họa Thơ Đường Luật

Làm thơ Đường luật đã khó, nhưng họa thơ Đường thì càng khó hơn. Nếu bạn đã biết làm thơ tự do tất nhiên cũng biết vài bài thơ Đường luật, đôi khi sáng tác chưa xuất sắc, nhưng cũng phải biết “luật chơi”. Cũng giống như người mê thể thao,tất nhiên họ rất rành về luật của môn thể thao đó nên khi xem những trận đấu gay cấn thì không bỏ trận nào.Để khi thưởng lãm thơ Đường thì hiểu được cái ẩn tàng, cái huyền bí thâm sâu trong từng chữ từng câu, gói gọn trong 28 chữ như thư tứ tuyệt, hay 56 chữ như thơ bát cú. Lúc đầu thấy nhiều điều rắc rối, nhưng khi biết rành nhiều người nghiện xướng họa Thơ Đường, và chỉ có thơ Đường mới có những nguyên tắc trong xướng họa.
Nhiều người chỉ có một bài thơ mà nỗi tiếng muôn đời như bài Thuật Hoài của Đặng Dung chẳng hạn. Luật thơ và họa thơ đã có nhiều người viết. Tôi cũng là người ít sáng tác và họa thơ Đường, nguyên tắc (luật ) đặt ra từ thời Đường. đã có nhiều người viết, tôi cố gắng trình bày ngắn gọn dễ hiểu, để ai có quan tâm cóthể đọc qua 1 lần là họa được thơ Đường.
Có 2 thể thức họa thơ Đường luật là: Họa Hạn Vận và Họa Phóng Vận.

1/ HỌA HẠN VẬN:
Thường thì ra trong các cuộc thi thơ, ngày nay không còn phổ biến. Tuy nhiên tôi cũng trình bày sơ qua: Người ta cho chủ đề bài thơ và cho 5 vần bắt buột, rồi người họa theo đó sáng tác.
Thí dụ: Cuộc thi thơ do học giả Phan Kế Bính tổ chức như sau:
a.Đầu đề (nội dung) là:

Trống treo ai dám đánh thùng
Bậu không ai dám dở mùng chun vô b.

Năm vần hạn định theo thứ tự là: xô - cô - vô - ô - rô.

Bài thơ đạt giải nhất như sau:

Nào phải là ai dám giục xô
Thuận tình trước hết tự nơi cô
Có cho mới dám trao dùi đánh
Không hẹn nào ai đẩy cửa vô
Mảng sướng kể gì thân lễ nghĩa
Ham vui quên hết chuyện dâm ô
Thói hư thuần thước xưa còn lạc
Đừng học làm chi gióng nhảy rô

2/ HỌA PHÓNG VẬN
Họa Phóng Vận là phỏng theo vần của bài xướng để họa lại mà các vần trong bài họa phải theo y như các vần trong bài xướng, còn ý nghĩa thì hoặc phụ theo cho rộng thêm, hoặc trái hẳn lại (phản đề). Hoặc dùng một đề tài khác để họa.

Họa phóng vận còn chia ra 4 hình thức là: Họa Nguyên Vận, Họa Đảo Vận, Họa Hoán Vận và Hoạ Tá Vận.
a. Họa Nguyên Vận: là họa đúng 5 vần của bài xướng và hạ vần cũng đúng y theo thứ tự như cách hạ vần của bài xướng. Trong cách họa nguyên vận thường thì có bao hàm họa ý (hoặc đối ý) và đối luật với bài xướng. Nếu không đối luật được thì cũng có thể họa cùng luật.
b. Họa Đảo Vận: là họa ngược thứ tự của 5 vần từ dưới lên trên, thay vì họa nguyên vận là họa từ trên xuống còn họa đảo vận là họa từ dưới lên.
c. Họa Hoán Vận: là thay đổi thứ tự vị trí các vần của bài xướng tùy theo ý người họa, sắp xếp lại sao cho vần điệu nghe êm tai hơn cách sắp xếp của bài xướng.
d. Họa Tá Vận: Tá vận là mượn vần. Họa tá vận là bài họa chỉ mượn 5 vần của bài xướng để làm một bài khác mà nội dung hoàn toàn không liên quan gì đến bài xướng cả. Cách họa này ngày nay hầu hết được người ta làm rất nhiều vì dễ làm.
NGUYÊN TẮC QUAN TRỌNG: Trong thể thức Họa Vận, không được dùng trùng từ thứ 6 trong các câu có vần của bài xướng. Tức là không được dùng lại từ đứng trước của 5 vần bài xướng. Nói dễ hiểu là không được dùng lại chữ thứ 6 ở các câu 1-2-4-6-8 của bài xướng. Càng tránh dùng trùng từ trong toàn bài của bài xướng càng tốt, ngoại trừ những từ đặc biệt không thể tránh được.
Hoạ Thơ bao gồm 2 phần chính quan trọng sau đây:
Đã có một bài thơ sẵn trước gọi là Bài Xướng. Bài xướng có thể chọn 1 bài đã có sẵn từ xưa, từ trước, hoặc 1 bài do 1 người khác làm trước “thách đố” cho người khác đáp lại. Người đáp lại thì bài reply đó gọi là Bài Họa. Bài họa phải có ít nhất 3 yếu tố quan trọng sau đây:
1. Họa vần: 5 vần tức là 5 chữ cuối của các câu 1-2-4-6-8 mà người xướng đã ra như thế nào thì người họa phải theo đúng y chang 5 vần đó, không được vì bí hay kẹt mà sửa đổi. Chỉ cần sai 1 trong vần kể trên thì bài họa coi như bị hỏng, và như vậy gọi là bị Xuất Vận nghĩa là bị ra khỏi vần đã hạn định cho mình, dĩ nhiên bài họa đó bị Fail.2. Bài xướng nói lên ý (main idea) gì thì bài họa cũng phải nói lên ý đó hoặc tán rộng nghĩa ra thêm.3. Bài xướng gieo luật gì thì bài họa phải đối lại luật đó (trong xướng họa có hàm nghĩa đối đáp). Thí dụ bài xướng luật trắc thì bài họa phải luật bằng và ngược lại.4. Ngoài ra bài họa có thể đối ý lại bài xướng, thí dụ bài xướng khen 1 vấn đề gì thì bài họa có thể chê vấn đề đó (gọi là phản đề, nhưng không bắt buộc) Hoặc bài họa có thể tá vận ( chỉ mượn vần) còn nội dung bài thơ theo một chủ đề khác.Tóm lại 3 yếu tố 1-2-3 là cần thiết cho 1 bài họa xuất sắc.Sau đây là một thí dụ về xướng họa điển hình để làm mẫu. Hai bài này nổi tiếng trong văn học Việt Nam.
Bài Xướng:

TÔN PHU NHÂN QUI THỤC
(của Tôn Thọ Tường)

Cật ngựa thanh gươm vẹn chữ tòng
Ngàn thu rạng tiết gái Giang Đông
Lìa Ngô bịn rịn chòm mây bạc
Về Hán trau tria mảnh má hồng
Son phấn thà cam dày gió bụi
Đá vàng chi để thẹn non sông
Ai về nhắn với Châu Công Cẩn
Thà mất lòng anh được bụng chồng

Bài Họa:

TÔN PHU NHÂN QUI THỤC
(của Phan Văn Trị)

Cài trâm sửa áo vẹn câu tòng
Mặt ngả trời chiều biệt cõi Đông
Ngút tỏa trời Ngô ùn sắc trắng
Duyên về đất Thục đượm màu hồng
Hai vai tơ tóc bền trời đất
Một gánh cương thường nặng núi sông
Anh hỡi Tôn Quyền anh có biết
Trai ngay thờ chúa gái thờ chồng.

Tôi không muốn chép nhiều bài thơ để minh họa, nếu các bạn chưa họa thơ đường thì cứ họa, đừng sợ sai luật, văn ôn võ luyện là như vậy. Trang Chân Trời Tím đang có trang họa thơ Đường và tứ tuyệt. Sau khi có bài xướng, người làm thơ họa sáng tác một bài khác, dùng lại đúng năm chữ vần của bài thơ xướng, với điều kiện chỉ dùng chữ cuối, không được dùng chữ kế cuối.

Nếu dùng lại chữ kế cuối là phạm nguyên tắc “khắc lục”, là lỗi cấm kỵ trong họa vần thơ Đường luật. Tuy nhiên “ xuất đối dị đối đối nan” nếu như không tìm được từ mới ( chữ thứ 6) trong các câu gieo vần 1,2,4,6,8 thì phải lặp lại người xướng đành : “ khắc lục” vậy.
Tôi nghĩ người ra bài xướng nếu gieo vần lắt léo khó họa cũng nên có thêm 1 bài họa để đáp lời theo Mạc Đĩnh Chi dạy: “ thử tiên sinh tiên đối” ( mời tiên sinh đối trước)
Sơn Trà
Viết trong ngày đầu năm Nhâm Thìn 2012

» THẦY TU BẮT TRỘM - Truyện ngắn Nguyễn Nguyên An
» NGUYÊN TẮC DẤU HỎI DẤU NGÃ CHO CÁC TỪ KÉP
» Trang Thơ_LÊ KHOA CỬ
» NGUYỆN CẦU - LKC
» Đất Cao Nguyên